Hoàng Thiều-Hoa, cùng thủy đội rút về tới Linh-lăng, được tin báo:

Mã Viện, Liêu-đông tứ-ma, Phùng Đức, Sầm Anh đã đổ xong ba mươi vạn quân vào hồ Động-đình. Nguyễn Tam-Trinh cùng thủy đội tuẫn quốc. Mã đích
thân đem quân đánh Trường-sa. Thiên-trường tam kiệt cùng Vi Lan tử chiến cản đường. Bị bao vây, bốn người tuẫn quốc ở Thanh-Sơn. Viện biết ý
định dùng nghi binh cản đường tiến quân của Lĩnh-Nam. Y đích thân chỉ
huy đội Thiết kị đuổi theo. Đến ngã ba Liên-thủy, Tương-giang bị
Xích-Hầu cản lại. Xích-Hầu không chịu rút lui, như lệnh truyền, tử
chiến. Cả sư Thần-hầu cùng Xích-Hầu đều tuẫn quốc.

Mã tiến quân đến ngã ba Lục-thủy, Tương-giang bị Vi Pháp-Hải dùng sư
Thần-ngao cản đường. Y dùng cung thủy đánh với Thần-ngao. Sau hai ngày
cố thủ. Thần-ngao chết hết. Vi Pháp-Hải bị bắt. Mã Viện chiêu hàng. Lão
tướng đập đầu vào đá tự tử. Đại quân Mã Viện đang tiến về phía
Hành-sơn".

Phật-Nguyệt, Tiên-yên nữ hiệp đề nghị, xin đi tiếp viện Đào Hiển-Hiệu. Sún Hô cùng các tướng Tây-vu tình nguyện đi theo.

Hoàng Thiều-Hoa đồng ý.

Tiên-yên nữ hiệp, cùng Phật-Nguyệt dẫn Sún Hô, Hắc Phong, Trâu Trắng,
Trâu Lồng, Trâu Ngáp lên đường. Đến chiều tới Hành-nam. Sún Hô chỉ về
phía trước:

– Kìa! Quân mình đang đánh nhau với giặc kìa.

Phật-Nguyệt than:

– Từ Hành-sơn tới Hành-nam cách xa đến hơn trăm dặm. Hiển-Hiệu phục ở Hành-sơn, mà sao lại giao chiến ở đây?

Vừa lúc đó một sư trưởng Lĩnh-Nam phi ngựa tới. Phật-Nguyệt hỏi tự sự. Y đáp:

– Mã Viện đem thiết kị đến ngã ba Mễ-giang, Tương-giang, bị Đào tướng
quân tung phục binh đánh. Quân Mã bị cắt làm hai. Nửa đầu bị Thần-hổ,
báo, tượng hạ trong nửa giờ. Đào tướng quân định lui binh, thì Sầm Anh,
Vương Hùng đem đại quân tới đánh bọc hai bên. Thần-hổ, Thần-báo giết bao nhiêu, chúng có quân khác thay bấy nhiêu. Đánh nhau suốt một ngày. Bên
Hán chết hơn ba vạn. Hổ, báo, tượng mỗi sư chỉ còn hơn mười con.

Đào tướng quân dẫn quân rút lui. Khi quân tới Thiên-đài, người dẫn chư
tướng lên núi hành hương di tích thời lập quốc. Sau khi lễ, chư tương
nhất quyết tử thủ Thiên-đài không chịu rút lui. Đào tướng-quân dàn quân
đóng dưới chân núi cố thủ. Đêm, Mã Viện cho quân cướp trại. Sư trưởng
Thần-hổ, Thần-báo là Nhất-Trung, Nhị-Trung đều tuẫn quốc. Đến sáng,
Tam-giang hầu Hồ Nam sư trưởng Thần-tượng cũng trúng tên chết. Đào tướng quân vừa đánh vừa lui. Quân Hán hao trên ba vạn. Cộng chung, Hán thiệt
sáu vạn.

Tiên-yên, Phật-Nguyệt phi ngựa xông vào vòng vây. Ánh kiếm hai bà lấp
lánh. Kiếm đến đâu, đầu quân Hán rơi đến đó. Phật-Nguyệt vọt người lên
cao, phóng kiếm vào cổ Chu Long. Chu Long bỏ Đào Hiển-Hiệu, nhảy lui
liền ba bước. Nhưng kiếm của Phật-Nguyệt theo y như bóng với hình. Y
hoảng kinh vọt người lên cao. Phật-Nguyệt quay ba vòng liền. Hơn chục kị mã Hán bị đâm trúng cổ, ngã ngựa. Ánh kiếm của bà vừa quay lại xỉa vào
chân Chu Long.

Sầm Anh thấy Chu Long gặp nguy hiểm. Y quát lên một tiếng phóng chưởng
đánh vào lưng Phật-Nguyệt. Tiên-yên nữ hiệp đỡ chưởng của Sầm Anh. Bà
vận Thiền-công, hai chưởng chạm nhau không có tiếng động. Xùy một tiếng. Sầm Anh bật lui lại. Trong khi Tiên-yên nữ hiệp bay vọt về sau hơn
trượng. Hai bên cùng gườm nhau.

Hắc Phong công chúa cho đoàn Thần-phong bay lên xung vào trùng vây Hán.
Vòng vây dãn ra. Đào Hiển-Hiệu cùng chiến sĩ Lĩnh-Nam thoát khỏi vòng
vây lui về sau. Sún Hô nói:

– Hiển-Hiệu mau dẫn quân rút về Linh-lăng. Để ta cản hậu cho.

Hiển-Hiệu lui lại. Miệng ông phun ra một búng máu tươi. Ông nằm trên
mình ngựa. Sún Hô truyền các tùy tướng hộ vệ Hiển-Hiệu về Linh-lăng
trước. Chàng ra lệnh cho lực lượng Tây-vu xung vào trận.

Trâu Trắng, Trâu Lồng, Trâu Ngáp leo lên ba ngọn cây cầm cờ chỉ huy Thần-ưng. Quân Hán bị đánh dạt trở lại.

Mã Viện đứng trên ngọn đồi cầm cờ đốc chiến. Y nghĩ:

– Phật-Nguyệt là đệ nhất kiếm khách Lĩnh-Nam. Thị còn là đại tướng tài
không kém gì Ngô Hán, Đặng Vũ. Tiên-yên chưởng lực quái dị, ngang với
Sầm Bành, Phùng Dị. Hôm nay ta phải giết hai đứa này, để trừ đi mối lo
cho Trung-nguyên.

Y truyền quân sĩ vây hai bà đến ba vòng. Đứng trên cao, nhìn đoàn Thần-ưng, Thần-phong tấn công quân Hán. Y nảy ra ý định:

– Ta cần bắt sống bọn này, khiền cho chúng một trận, bắt phải khai bí
quyết điều khiển Thần-ưng, Thần-phong, hầu đánh Phiên-ngung, Mê-linh.

Quân Hán đốt lửa lên, khói bốc mịt mờ. Thần-phong quay trở về các cỗ xe
chở tổ ong. Xe cùng các Phong-nữ đã bị quân Hán bắt sống. Chúng không
còn chỗ đậu, bay lên cao. Vừa lúc đó quân Hán bao vây Hắc Phong công
chúa. Nàng bị bắt sống. Ong không người điều khiển. Chúng theo thói quen bay tản về phương nam.

Sún Hô nhìn trước, nhìn sau, quân Lĩnh-Nam đã rút hết. Thần-phong tản ra. Chỉ còn mình chàng với ba Trâu. Chàng ra lệnhi:

– Bọn Trâu. Chúng mày xuống đất, chạy đi thôi!

Trâu Trắng hỏi:

– Anh có chạy không?

– Tao không chạy.

Trâu Ngáp cười:

– Bọn em cũng không chạy.

Sún Hô quát:

– Tao ra lệnh tụi bay chạy. Không tuân lệnh, tao đánh đòn.

– Bọn em chỉ biết tuân lệnh anh đánh giặc, chứ không biết tuân lệnh chạy trước địch quân. Anh đánh, bọn em đành chịu.

Sún Hô túm tóc Trâu Trắng, chàng liệng nó lên lưng một con ngựa, quát:

– Lui mau!

Trâu Trắng từ mình ngựa vọt lên cây, phút chốc nó đã leo lên cao, tay cầm tù và sai Thần-ưng. Sún Hô lắc đầu thở dài:

-Mình với chúng cùng một lò. Mình không lui, đời nào chúng chịu lui nhỉ? Thôi thì anh em cùng chết với nhau.

Quân Hán đến gốc cây của các Trâu bao vây. Thần-ưng thấy chúa tướng lâm
nguy. Chúng nhào xuống đánh xả láng cứu viện. Mã Viện đốc thúc quân Hán
tiến lên. Hơn năm trăm quân Hán bị cào rách mặt, móc mắt, ôm đầu lùi
lại, đội quân khác lên thay thế. Thần-ưng bị đánh rơi từng loạt một.

Hơn giờ sau, chỉ còn ba Thần-ưng bị thương, đậu trên cây. Mã Viện ra
lệnh đốn cây bắt Sún Hô với các Trâu. Cây đổ. Sún Hô với các Trâu bị
bắt.

Phật-Nguyệt, Tiên-yên nữ hiệp thấy trận Lĩnh-Nam bị vỡ. Hai người quyết
tử chiến, không chịu lui. Phật-Nguyệt dùng một thế kiếm thần tốc, đâm
trúng vai Chu Long. Y bỏ trận lùi lại. Bà hướng núi Thiên-đài, mở đường
máu chạy lên cùng với Tiên-yên nữ hiệp. Hai người đến một mỏm đá ngang
sườn núi ngồi thở. Dưới chân núi quân Hán bao vây trùng trùng, điệp
điệp.

Tiên-yên nữ hiệp nói:

– Chúng ta nghỉ mệt, xung sát một trận rồi chết cho thỏa lòng.

Quân Hán reo hò, leo lên núi tấn công.

Chúng dùng tên bắn lên. Hai bà vung kiếm gạt. Tiên-yên nữ hiệp sơ xuất
một chút, tên lọt vòng kiếm quang trúng vai. Phật-Nguyệt vội ôm lấy bà,
nhắm đỉnh núi chạy lên.

Tới đỉnh, bà mệt nhoài. Nhớ lại lời Tăng-Giả Nan-Đà: "Khi mệt mỏi hãy
nhắm mắt nhập Thiền. Trong khoảnh khắc, bỏ ra ngoài Nhãn, Nhĩ, Tỵ,
Thiệt, Thân, Ý. Cái mệt sẽ biến mất".

Bà với Tiên-yên nữ hiệp xếp chân ngồi vận Thiền công. Bên tai hai người văng vẳng tiếng Tăng-Giả Nan-Đà:

"Thế gian ly sinh diệt,

Do như hư không hoa.

Chí bất đắc hữu vô,

Nhi hưng đại bi tâm".

Hai người mơ mơ tỉnh tỉnh, ngủ đi lúc nào không hay. Đến lúc nghe tiếng
chim hót, tiếng thú kêu, giật mình tỉnh giấc. Phật-Nguyệt bàn:

– Trường-sa mất, Động-đình thất thủ. Quân tan, tướng chết. Thôi, chúng ta hãy tự vận để bảo toàn danh tiết.

Tiên-yên nữ hiệp mệt mỏi lắm rồi. Bà gật đầu:

– Chúng ta tự tử ở đây cho đúng đạo lý. Từ ngày xảy ra chiến tranh giữa
Hán, Việt chưa từng có một người Lĩnh-Nam hàng giặc. Võ đạo của chúng
ta: Thà chết, chứ không chịu khuất phục quân thù.

Phật-Nguyệt hướng về phương nam quì gối lạy bốn lạy:

– Chị Trưng Trắc. Chị em chúng ta nhân cái nhục của Lĩnh-Nam. Người
người nổi dậy, phục hồi đất tổ, đánh đuổi bọn tham quan ác độc người
Hán. Chị đối với chúng em như ruột thịt. Ngày đêm chung lo bảo vệ dân
Việt. Hôm nay thành mất, đất vào tay giặc. Em đành mượn cái chết để rửa
nhục. Chị tha cho em cái tội bất tuân chỉ rút lui.

Tiên-yên nữ hiệp hướng về phương nam nói:

– Hoàng thượng ra lệnh cho tôi với Phật-Nguyệt rút khỏi Trường-sa. Nay
quân tan, thành mất. Tôi xin mượn lưỡi kiếm, tự xử tội mình. Xin hoàng
thượng bảo trọng ngọc thể, chăn dắt muôn dân Lĩnh-Nam.

Hai bà vung kiếm lên. Bỗng một vật gì bay đến, kình lực nhu hòa mạnh vô
cùng, khiến hai bà muốn ngộp thở. Vật đó đẩy bay kiếm của hai bà đi.
Kiếm tuột khỏi tay, cắm vào cành cây gần đó.

Có tiếng Tăng-Giả Nan-Đà nói:

– Thắng, bại, chẳng qua là cái nghiệp từ vô thủy kiếp trước đưa đến. Hai thí chủ chẳng nên phẫn chí.

Tăng-Giả Nan-Đà, Nguyễn Phan cùng xuất hiện.

Tiên-yên, Phật-Nguyệt vội đến trước ngài, quì gối xuống:

– Đệ tử kính cẩn tham kiến sư phụ.

Phật-Nguyệt bật lên tiếng khóc:

– Sư phụ! Bằng vào luật Nhân-quả, đất Lĩnh-Nam trên từ Trưng đế, xuống
đến các quan, đều lấy đức trị dân. Còn Hán thì dùng hình pháp ép thiên
hạ theo... Tại sao Lĩnh-Nam lại bị hết nạn này đến nạn kia. Tại sao đệ
tử lại bị tai kiếp đến phải tự tử thế này?

Tăng-Giả Nan-Đà mỉm cười:

– Công chúa từ Lĩnh-Nam theo quân đánh thành Xuyên-Khẩu, Bạch-đế. Một
lưỡi kiếm giết biết bao nhiêu người? Lại tới trận hồ Động-Đình mấy năm
trước. Quân Hán chết ba mươi vạn. Lĩnh-Nam chết năm vạn. Xác lấp sông
Trường-giang. Những người chết đó họ có tội gì? Mới đây công chúa cùng
Hoàng thái hậu đánh trận Trường-giang. Bầy kế rút lui, phục quân năm
nơi. Quân Hán chết có trên mười vạn. Họ có tội gì? Giết, giết! Công chúa vì Lĩnh-Nam. Mã Viện vì Hán. Ai cũng vì nước mình. Chém giết thây chất
cao bằng mấy trái núi rồi. Hôm nay quân tan, tướng tuyệt, công chúa muốn tự tử ư? Công chúa ơi, khi nghịch cảnh đưa đến, phải can đảm chịu, mới
xóa hết được. Bằng không kiếp sau, nó trở lại hành hạ mình nữa.

Ngưng lại một lúc, ngài tiếp:

– Sinh, tử là hai lẽ lớn. Cứ nghĩ đến sinh, tử thì vẫn chưa thoát khỏi
vòng Luân-hồi. Chi bằng bỏ sinh, tử ra ngoài, con người mới thoát khỏi
chúng sinh tướng. Hãy bỏ ra ngoài cái ta. Khi cái ta mất đi thì không
còn cái người nữa. Khi cái người không còn, thì chẳng có nhiều người.
Kinh Kim-cương gọi là giết chết Nhân ngã tứ tướng.

Nguyễn Phan vỗ tay vào đầu Phật-Nguyệt:

– Phật-Nguyệt, con đối với Lĩnh-Nam như vậy là đủ rồi. Bây giờ sư phụ
coi như con đã chết. Phật-Nguyệt chết rồi... con hãy suy nghĩ kỹ, thế
phát thọ giới Tỳ-kheo, chúng ta trở thành không hết.

Phật-Nguyệt, Tiên-yên cúi đầu ngẫm nghĩ. Một lúc sau, hai bà đến trước Tăng-Giả Nan-Đà:

– Sư phụ! Đệ tử tỉnh ngộ rồi. Bây giờ, sinh, tử không còn trong lòng đệ tử nữa. Đệ tử nguyện xin sư phụ cho được thụ giới.

Tăng-Giả Nan-Đà cầm thanh kiếm đưa lên. Ánh thép lấp loáng. Phút chốc tóc trên đầu Tiên-yên với Phật-Nguyệt bị gọt nhẵn.

Ghi chú của tác giả.

Huyền sử thuật : Vua Minh, cháu bốn đời vua Thần-nông, nhân đi tuần thú
phương Nam, đến núi Ngũ-lĩnh ( nay là Đại-dữu, Quế-dương,Cửu-chân,
Lâm-gia, Thủy-an), kết hôn với nàng tiên đẻ ra một trai, đặt tên là
Lộc-Tục. Vua lập đàn tế cáo trời đất, phong cho con trưởng là Nghi, làm
vua phương Bắc, sau thành Trung-quốc. Lại phong cho Lộc-Tục làm vua
phương Nam, sau là Đại-Việt. Ngài dạy hai hoàng tử rằng : Nghi làm vua
phương Bắc, Tục làm vua phương Nam ; lấy núi Ngũ-lĩnh làm cương giới.
Hai con làm vua hai nước, nhưng vốn gốc cùng ở ta, phải lấy hòa hiếu mà ở với nhau. Tuyệt đối Nam không xâm Bắc, Bắc chẳng chiếm Nam.Kẻ nào trái
lời thề sẽ tuyệt tử tuyệt tôn.

Năm 1980, bấy giờ tôi giữ chức vụ tổng thư ký cho Ủy-ban trao đổi y học
Pháp-Hoa (Commité Médical Franco-Chinois, viết tắt là CMFC). Nhờ ở chức
vụ này, tôi lập chương trình trao, tức giảng dạy về Laser thérapie tại
đại học Trường-sa. Sau những giờ làm việc, tôi mò vào các thư viện địa
phương, cùng đi tìm di tích lịch sử. Tôi đã tìm ra núi Ngũ-lĩnh, tìm ra
ngọn núi mà vua Minh lập đàn tế cáo trời đất, đó là núi Thiên-đài.

Trên núi Thiên-đài cón rất nhiều di tích về cuộc tế trời, cũng như trận
đánh kinh thiên động địa này. Đền thờ vua Minh đã bị phá hủy, chỉ có một ngôi chùa. Ngay cổng vào có đôi câu đối :

Thiên-đài đại đại phân Nam, Bắc,

Lĩnh-địa niên niên dữ Việt-thường

( Núi Thiên-đài, thời thời chia ra Nam, Bắc. Núi Ngũ-lĩnh năm này sang năm khác với giòng giống Việt-thường).

Lại có câu đối nói về trận đánh khủng khiếp này :

Nhất kiếm, Nam-hồ kinh Vũ-đế,

Thiên-đao Bắc-lĩnh trấn Lưu Long.

(Một kiếm của Phật-Nguyệt ở phía Nam hồ Động-đình làm vua Quang-Vũ kinh hồn. Một ngàn dũng sĩ trấn Lưu Long ở Bắc Ngũ-lĩnh).

Xin xem chi tiết trong bài diễn văn khai mạc niên khóa 1992-1993, tôi
đọc tại viện Pháp-Á Paris, in vào phụ lục bộ Anh-hùng Bắc-cương, quyển
4, do Xuân-thu Hoa-kỳ ấn hành.

...

Đào Kỳ nghe Thiều-Hoa tường thuật trận đánh kinh thiên động địa. Ông ước tính Hán chết ít nhất mười vạn quân. Còn Lĩnh-Nam bị mất quân đoàn bảy
Tây-vu. Đạo quân Hán-Trung bị tử trận mất một nửa. Ông hỏi:

– Đạo quân Hán-trung bị tổn thất ở Hành-sơn mất hai vạn. Số còn lại ba vạn tại sao bị tan?

Hoàng Thiều-Hoa đáp:

– Mã Viện đuổi chị tới Linh-lăng. Chị cho quân thủ thành. Mã đánh không
được. Hôm sau y cho tướng trấn thủ hồ Động-đình bắt hết vợ con các tướng sĩ đạo Hán-Trung đem về Linh-lăng. Y đứng dưới gọi lên: "Các tướng sĩ
gốc người Hán. Các ngươi nguyên là tướng sĩ của triều Hán. Vì nghe lời
Đô Thiên làm phản, theo Lĩnh-Nam. Từ sau trận hồ Động-đình hai năm
trước. Đến trận Hành-sơn, các ngươi chết gần hết. Bây giờ vợ con các
ngươi bị bắt. Các ngươi mau mở cửa thành đầu hàng. Ta tha chết cho các
ngươi cùng vợ con. Bằng không, ta giết chết vợ con các ngươi".

Các tướng sĩ Hán xin vào gặp chị. Họ quì mọp xuống khóc lóc thảm thiết.
Họ nói rằng: Từ khi theo Lĩnh-Nam, họ được đối xử như anh em ruột thịt.
Thực nằm mơ họ cũng không nghĩ tới. Song bây giờ, trước mối nguy vợ con
bị hại. Họ đến xin cho được rời khỏi thành cứu vợ con. Họ thề chỉ cần
cứu vợ con. Họ sẽ về quê làm ăn, chứ không theo Hán đánh Lĩnh-Nam. Chị
sai mở cửa thành cho họ ra. Họ bước đi, mà khóc như mưa như gió.

Quách A khóc:

– Còn Sún Hô, Trâu Trắng, Trâu Ngáp, Trâu Lồng, Hắc Phong ra sao?

Thiều-Hoa bảo Quách A:

– Trong trận hồ Động-Đình. Ta bắt được hơn hai mươi tướng Hán cùng Mã
Huống. Bây giờ ai có thể đi sứ, đổi lấy tử thi các tướng Lĩnh-Nam cùng
bọn Đào-ngũ-Gia?

Công chúa Vĩnh-Hòa nói:

– Nếu sư tỷ không chê. Em cùng Quí-Minh xin đi.

Đào Kỳ truyền thắng xe cho công chúa Vĩnh-Hòa với Đào-quí-Minh lên đường.

Hai hôm sau, Quí-Minh, công chúa Vĩnh-Hòa trở về. Quách A hỏi:

– Sún Hô đâu?

Đào-quí-Minh đáp:

– Sư huynh Ngũ-Gia, Hắc Phong, Trâu Trắng, Ngáp, Lồng bị bắt. Quang-Vũ
dùng lời lẽ ôn tồn dụ hàng. Cả bốn người cùng buông lời chửi Quang-Vũ,
rồi đập đầu vào cột đá tuẫn tiết một lượt. Quang-Vũ thấy các tướng
Lĩnh-Nam trung liệt, cảm động. Y truyền khâm liệm tử tế. Hiện quan tài
đã vào đến thành.

Quách A buông tiếng khóc thảm thiết. Rồi thình lình bà rút kiếm tự tử.
Hoàng Thiều-Hoa đứng cạnh, bật tay một cái, bà đã bắt được kiếm Quách A. Bà an ủi:

– Sún Hô là sư đệ của ta, là chồng của em. Chúng ta cùng có cái đau đớn
như nhau. Song chồng em chết như vậy còn hơn bị giặc cầm tù, làm nhục.
Sún Hô thường nói với ta rằng Đầu có thể chặt, chứ không để bị nhục.

Đào Kỳ sai đưa linh cữu các tướng về Giao-chỉ an táng. Khi linh cữu về
đến biên giới Giao-chỉ, Trưng đế dẫn triều thần lên đón. Ngài truyền đem về quê an táng, xây đền thờ. Sắc phong như sau:

Nguyễn Tam-Trinh làm:

Văn thành, võ đức Long-biên vương.

Đền thờ của ông trải bao mưa nắng. Nay còn tại thôn Mai-động, huyện Thanh-Trì, tỉnh Hà-Nội. Trước đền thờ có đôi câu đối:

Đình tiền cổ mộc âm sâm, thụ sắc như thôi Tô Bắc khứ,

Từ ngoại hàn dăm thoan kích, thủy thanh do hận Mã Nam lai.

Dịch nghĩa: Cây xưa ở trước miếu um tùm, màu lá xanh biếc như thúc đuổi
giặc Tô Định về đất Bắc. Đầm lạnh ngoài đền gợn sóng, tiếng nước reo còn căm hờn Mã Viện đến phương Nam.

Một đôi câu đối khác:

Đức bác thánh văn, truyền Việt địa,

Uy dương thần vũ chấn Nam thiên.

Dịch nghĩa: Đức của ngài rộng rãi, văn tài như thánh còn truyền ở đất Việt. Uy dương vũ dũng như thần, rung động trời Nam.

Nguyễn Lễ được phong:

Trung dũng đại tướng quân, Mai-động công.

Hiện nay không còn di tích đền thờ.

Cao Cảnh-Hào được đưa về Hoa-Lư an táng, sắc phong:

Thần-nỗ đại tướng quân, Trường-yên công.

Hiện nay không còn di tích đền thờ.

Đào Ngũ-Gia tức Sún Hô được phong:

Thiên ưng đại tướng quân, Sơn-tĩnh công.

Đền thờ tại Cửu-chân bị Trương Phụ phá hủy hồi 1407.

Lý Công-An tức Trâu Trắng được phong:

Trung dũng đại tướng quân.

Ngày nay đền tế cầu thờ ông vẫn còn tại xã Hồng-đức, huyện Ninh-giang, tỉnh Hải-hưng.

Xích-Hầu, không rõ tên họ, được phong:

Tây-vu hầu tướng, Lôi-chấn hầu.

Ngày nay đền thờ còn tại thôn Thập-miếu, xã Đồng-tháp, tỉnh Hà-bắc. Dân chúng thường gọi là đền thờ ông Lôi Chấn thời Vua bà.

Vi Lan được phong:

Chí đức, thiên tắc công chúa.

Hắc Phong Công chúa không rõ tên họ, được phong:

Chí nhu, dị tài công chúa.

Hai bà được thờ chung. Hiện nay đền thờ hai bà là đền Văn-Lan, thuộc xã
Trí-quả, phủ Thuận-thành, tỉnh Hà-bắc. Dân chúng thường gọi tắt là đền
thờ Ả Tắc, Ả Dị.

Hắc-Hổ, Hắc-Báo là anh em sinh đôi. Tử trận cùng ngày. Không rõ tên họ.
Chỉ biết sắc phong: Hắc-Hổ làm Nhất-Trung Á Thánh. Hắc-Báo làm Nhị Trung Á Thánh.

Đền thờ hai ông hiện ở xã Can-hựu, huyện Quốc oai, tỉnh Sơn-tây cũ. Dân
chúng thường gọi là đền thờ ông Nhất Trung Á, Nhị Trung Á.

Vi Đại-Nham được phong:

Ngao sơn đại tướng quân, Pháp-hải hầu.

Đền thờ ông hiện ở xã Cẩm-giàng, huyện Tiên-sơn, tỉnh Hà-bắc. Dân chúng thường gọi tắt là đền thờ Vi Pháp-Hải.

Hồ Nam sư trưởng Thần-tượng được phong:

Trung liệt đại tướng quân, Tam-giang hầu.

Đền thờ ông hiện ở xã Đại-đồng, huyện Văn-lâm, tỉnh Hải-hưng. Dân chúng thường gọi là đền thờ Tam-giang.

Trâu Trắng, Trâu Ngáp, Trâu Lồng được phong:

Thiên ưng đại tướng quân.

Di tích đền thờ đến nay không còn. Riêng Trâu Mập, không biết tên họ là gì, được phong:

Thiên ưng đại tướng quân, Tam-Ngọ hầu.

Đền thờ của ông tên Bình-hạ, còn ở xã Đồng-quang, phủ Tiên-sơn tỉnh
Hà-bắc. Dân chúng thường gọi là Đền thờ ông Tam Ngọ thời vua Bà.

Thiên-trường tam kiệt Trần Quốc-Dũng, Trần Quốc-Uy, Trần Quốc-Lực được phong:

Trung liệt đại tướng quân, Thiên-Trường công.

Đền thờ ba ông cho đến cuối năm 1880 hãy còn ở bờ sông Vị-hoàng. Khi
người Pháp xây Giáo Hoàng chủng viện và trường học Saint Thomas. Đền thờ các ông bị phá hủy. Dân chúng góp tiền, xây một miếu khác, nhỏ hơn ở
giữa phố hàng Song và hàng Đồng. Trong cuộc đột kích của Việt-Minh vào
thành phố Nam-định hồi 1953, thiết giáp của Pháp bắn lầm vào miếu. Miếu
bị hủy hoàn toàn.

....

Đào Hiển-Hiệu dưỡng thương hơn tháng sau mới khỏi. Anh em đang ngồi bàn
truyện chống Hán, thì có sứ giả của Trưng đế tới. Sứ giả là Nguyễn
Quý-Lan. Đào Kỳ ra đón vào. Quý-Lan nói:

– Hoàng-thượng cho tôi lên trình với vương gia. Đạo quân nước Hồ Tôn
đánh vào phía Nam, bị Nhật-nam vương Lại Thế-Cường, cùng các vị Trương
Thủy-Hải, Trương Đằng-Giang, Trần Khổng-Chúng phá tan. Mặt nam coi như
yên. Phía Tây nước Lão Qua đem quân sang đánh. Bị Cửu-chân vương Đô
Dương phục binh, dùng hỏa công đốt. Quốc vương cùng cánh quân nước này
chết cháy. Hiện Phong-châu song quái cầm đạo quân mười vạn người đánh từ Tượng-quận về Giao-chỉ. Binh bộ thượng thư Chu Bá cùng công chúa Hùng
Xuân-Nương cầm quân cố thủ trong thành. Riêng mặt Nam-hải, Lưu Long đem
hai mươi vạn quân đánh xuống. Suốt mấy tháng qua, công chúa Thánh-Thiên
giữ vững thành trì. Lưu Long chia quân làm hai. Một mặt tiếp tục đánh
Nam-hải. Một đạo vượt đường biển chiếm đảo Hải-nam đổ bộ lên vịnh
Giao-chỉ, bị Đào Phương-Dung đánh lui.

Bà ngưng lại một lúc tiếp:

– Lê Đức-Hiệp, Ngô Tiến-Hy, Hoàng Thái-Tuế đem quân đánh các trang ấp
gốc Hán. Trang ấp nào chống trả, chúng tràn ngập được, đem đàn ông cắt
lưỡi, khoét mắt thả ngoài đường. Còn đàn bà, con gái cho lính hãm hiếp.
Của cải chia cho lính. Vì vậy hầu hết các trang ấp gốc Hán đều hàng.
Công chúa Thánh-Thiên cùng đạo binh Nam-hải rút về Khâm-châu cố thủ.
Trong khi đó tại Khúc-giang xảy ra biến cố. Khúc-giang ngũ hùng bị đánh
thuốc độc chết. Người Hán tại Khúc-giang nổi dậy đánh nhau với người
Việt. Giữa lúc hai phe đại chiến, thì Lê Đức-Hiệp xua quân đến đánh giết cả hai phe. Vì vậy Khúc-giang thất thủ.

Phương-Dung nói:

– Tôi muốn biết thêm về vụ Khúc-giang ngũ-hiệp bị đầu độc?

Quý-Lan thưa:

– Phùng Thị-Chính gửi thư về nói vậy. Vì Khúc-giang bị chiếm, không điều tra được nguyên do. Tể tướng thấy có gì lạ không?

Phương-Dung lắc đầu:

– Tôi không tin Khúc-giang ngũ hiệp bị thuốc độc chết. Vì năm vị đều
thuộc loại cẩn thận, công lực cao thâm, không dễ gì trúng độc chết ngay. Hồi đánh trận Nam-hải, ngũ hiệp có tiết lộ với tôi: Nếu không giữ được
Nam-hải, năm người không tự tử, mà tìm đến Lạc-dương, giết bọn vua tôi
nhà Hán trả thù.

Đào Kỳ hỏi:

– Hoàng thượng có chỉ dụ gì không?

– Có, ngài truyền Vương gia bỏ Phiên-ngung. Chúng ta hãy trở lại với lãnh địa Âu-Lạc. Vương gia đem quân về đóng ở Long-biên.

Phương-Dung nói:

– Chúng tôi hiện bị bức hai phía. Phía tây hai mươi vạn quân của Vương
Bá. Phía bắc ba mươi vạn quân của Mã Viện. Trong khi chúng tôi chỉ có
tám vạn quân. Bây giờ có rút cũng rất khó khăn. Vì sợ giặc truy kích.

Đào Kỳ truyền mời các tướng vào nghị kế.

Cao Cảnh-Sơn bàn:

– Từ đây về Giao-chỉ ít ra phải đi đến năm ngày. Chúng ta có bí mật mấy, sau ba ngày Vương Bá, Mã Viện cũng biết được. Chúng ắt đem thiết kị
đuổi theo. Vậy cần phục binh sẵn cản đường chúng.

Hoàng Thiều-Hoa gật đầu:

– Quang-Vũ ra lệnh đánh chiếm bằng mọi giá. Dù tổn thất bao nhiêu quân
cũng đánh. Như trận Hành-sơn vừa rồi. Hiển-Hiệu có ba vạn binh phục sẵn. Mã Viện đem ba vạn kị binh, Vương Hùng ba vạn bộ binh. Sầm Anh bốn vạn. Tổng cộng mười vạn. Quân của Hiển-Hiệu bị thiệt hại ba vạn, trong khi
Hán thiệt hại tới sáu vạn. Thế mà Quang-Vũ vẫn thăng thưởng cho các
tướng. Bây giờ nếu chúng ta phục ba vạn binh thì Vương Bá, Mã Viện sẵn
sàng tung mười lăm vạn vào trận chiến.

Phương-Dung ngẫm nghĩ một lúc rồi nói:

– Được! Tôi có kế rút binh. Nếu chúng tung quân vào, ta sẵn sàng đổi một lấy mười. Ngay đêm nay ta rút.

Bà hỏi Minh-Giang:

– Đạo binh Quế-lâm hiện có bao nhiêu người Hán?

Minh-Giang đáp:

– Một phần ba.

Phương-Dung trao binh phù cho Minh-Giang:

– Tướng quân đem số binh sĩ gốc Hán cùng vợ con họ lên đường đi Giao-chỉ ngay đêm nay. Như vậy tránh trường hợp vợ con họ bị Vương Bá bắt làm áp lực. Tới biên giới Giao-chỉ cho vợ con họ về Long-biên. Còn binh sĩ thì dàn ra phục ở bờ sông Tĩnh-giang. Nếu thấy quân Hán đuổi tới, thì dùng
Thần-nỏ nà bắn. Sau khi giặc lui, lập tức rút về giữ thành Tiên-yên.

Phương-Dung trao binh phù cho Cao Cảnh-Sơn:

– Đội quân Phù-Đổng rất tinh nhuệ, trung kiên. Chúng ta chờ trời tối, âm thầm rút đi. Trên mặt thành để thực nhiều hình nộm, giả làm quân gác.
Quách A duy trì đội Thần-ưng trăm con, bay thường trưc trên trời, làm
như chúng ta ở trong thành, nên có Thần-ưng canh phòng.

Phương-Dung nói với Hiển-Hiệu, Quí-Minh:

– Hai em giúp Hoàng sư tỷ bảo vệ vợ con chiến sĩ, rút bằng đường bộ. Khi về tới Giao-chỉ, sẽ có xe ngựa đón rước.

Bà nói với Hồ Đề, Vũ Trinh-Thục, Đào Kỳ:

– Chúng ta ở lại đây đuổi giặc.

Hồ Đề hỏi:

– Sao kỳ lạ vậy? Trong thành không còn quân sĩ. Chúng ta chỉ có bốn người ắt bị Mã Viện bắt.

Phương-Dung cười:

– Mã Viện, Vương Bá sợ tôi như sợ cọp. Ngày mai tôi cho người đến trại
Mã Viện, Vương Bá gửi chiến thư. Thách chúng sau hai ngày đại chiến ở
chân thành Phiên-ngung. Vì vậy chúng thấy ta chuyển đàn bà, trẻ con,
tưởng rằng chúng ta đem đi cho khỏi vướng chân tay. Chúng chuẩn bị giao
chiến với ta. Thình lình bốn chúng ta rút đi.

Vũ Trinh-Thục gật đầu:

– Kế đó lừa được Mã Viện, Vương Bá. Song phải cẩn thận lắm.

Các đạo quân lên đường hết rồi. Trong thành chỉ còn một đội chiến sĩ cảm tử của Cối-giang hơn trăm người, cùng với Đào Kỳ, Phương-Dung, Vũ
Trinh-Thục, Hồ Đề.

Suốt hai ngày không động tĩnh. Đêm hôm ấy, bốn người cùng trăm chiến sĩ
lấy ngựa âm thầm phi trong đêm. Đến sáng thì gặp đạo quân của Minh-Giang phục ở Long-châu.

Phương-Dung nói:

– Thôi, tướng quân rút vào thành Tiên-yên đi thôi. Cuộc rút quân hoàn tất rồi. Từ nay chúng ta lại trở về với lãnh thổ Âu-Lạc.

Có Thần-ưng từ xa mang thư lại. Phương-Dung mở ra, bà kêu lên:

– Thánh-Thiên gặp cường địch, viết thư cầu cứu với chúng ta.

Đào Kỳ tiếp thư đọc, chỉ vỏn vẹn có mấy chữ:

Ta bị vây trên đồi Vong Thiên.

Đào Kỳ hoảng hốt nói:

– Từ ngày cầm quân đến giờ. Thánh-Thiên lúc nào cũng bình tĩnh.
Thánh-Thiên thường nói : Liệu cơm gắp mắm, nghĩa là lực lượng có bao
nhiêu, thì tự lo lấy, không bao giờ xin viện binh. Bây giờ phải xin viện binh, ắt tình hình nguy ngập lắm. Thư viết có mấy chữ, hẳn không có
thời giờ. Vậy anh đi tiền đội, Dung đi hậu đội. Từ đây đến Vong-Thiên
khoảng một giờ sức ngựa.

Ông cùng Minh-Giang mang đội Thiết-kị đi trước. Ngựa phi như bay. Gần
một giờ, Thần-ưng dẫn đường báo hiệu rồi lao tới một ngọn núi xa xa.
Trên ngọn núi, khói bốc nghi ngút. Tiếng quân reo, ngựa hí, cùng tiếng
binh khí chạm nhau vọng lại.

Đào Kỳ, Minh-Giang dẫn thiết kị phi tới. Được khoảng hơn ba dặm, hai
người cùng kinh hãi: Trước mặt họ nào xác người, xác ngựa, xe cộ, lương
thảo nằm ngổn ngang trên một bãi đất kéo dài đến chân đồi. Minh-Giang
nhảy xuống ngựa quan sát. Ông nói:

– Hai bên cùng tử chiến. Chưa phân thắng bại. Xác chết tử sĩ Hán, Việt lẫn lộn với nhau.

Hai người cho đội Thiết kị hướng chỗ khói bốc lên phi tới. Càng đến gần, tiếng ngựa hí, quân reo càng rõ ràng hơn. Khoảnh khắc Đào Kỳ đã thấy
trên ngọn đồi, quân Lĩnh-Nam núp vào mô đá, cố gắng cầm cự. Dưới đồi,
quân Hán bao vây trùng trùng, điệp điệp.

Ông ra lệnh cho Minh-Giang:

– Đại ca đánh vào bên phải. Tôi đánh vào bên trái. Chọc thủng vòng vây của chúng. Sau đó chúng ta cùng đánh quặt vào giữa.

Đào Kỳ hú lên một tiếng. Ông phi ngựa dẫn đầu. Đoàn thiết kị xung vào
trận. Quân Hán thấy Lĩnh-Nam có viện binh, vội lui xuống chân đồi dàn
hàng chờ đợi. Đào Kỳ nhận ra tướng Hán chính là Lưu Long. Ông không nói
không rằng, vung tay xử dụng Lĩnh-Nam chỉ. Cứ mỗi chỉ, một tướng Hán
thủng đầu, thủng ngực ngã ngựa. Lưu Long thấy Đào Kỳ, hồn vía y bay lên
mây. Y lùi vào trận, đứng đốc quân sĩ chống trả. Đào Kỳ cùng đội khiết
kị xung sát một lát, vòng vây quân Hán bị vỡ. Tuy vậy quân Hán đông
trùng trùng điệp điệp, chống trả mãnh liệt. Đội thiết kị Lĩnh-Nam võ
công cao, thiện chiến, đánh ngã lớp quân Hán này, đến lớp quân Hán khác. Khoảng nửa giờ, số quân Hán chết hơn hai vạn, ba vạn. Trong khi đội
thiết kị Lĩnh-Nam cũng thiệt hại mấy nghìn.

Đào Kỳ nhìn trận Hán:

– Cơ chừng này Hán ước tới năm, bảy vạn là ít. Làm sao bây giờ?

Thình lình phía sau, đạo quân của Phương-Dung tới. Bà cầm kiếm đứng trên con ngựa Ô chỉ huy. Các dàn Nỏ-thần tiến lên xạ kích. Quân Hán bị bắn
ngã từng lớp, từng lớp, chúng vẫn không lui.

Phương-Dung thấy đã bắn đổ gần hai vạn người, mà quân Hán vẫn xung vào trận. Bà nghĩ:

– Quang-Vũ chỉ dụ cho các tướng, dù chết bao nhiêu người, cũng phải
thắng Lĩnh-Nam. Vậy ta không thể giết quân, khiến chúng lui, mà phải
giết tướng.

Đưa mắt nhìn thấy Lưu Long đang đứng trên một mô đất cao đốc chiến, bá
hú lên một tiếng, con ngựa Ô hướng phía Lưu Long lao tới. Ánh kiếm loé
lên. Ngựa tới đâu, đầu rơi tới đó. Con ngựa Ô là linh vật đất Tây-vu.
Chỉ chớp nhoáng đã tới cạnh Lưu Long. Lưu Long chưa kịp trở tay,
Phương-Dung đã tới trước mặt. Đám vệ sĩ liều chết bảo vệ chúa tướng. Còn Lưu Long nhảy lui lại, lẫn vào quân sĩ chạy trốn. Phương-Dung giết hơn
mười võ sĩ hộ vệ cứu Lưu Long. Bà quay lại, y đã trốn mất. Quân Hán
không người chỉ huy, hàng ngũ rối loạn. Đội thiết kị của Đào Kỳ,
Minh-Giang đánh quặt lại. Quân Hán bỏ chạy. Minh-Giang xua quân đuổi
theo. Đào Kỳ vội gọi:

– Đại ca! Không nên. Quân Hán quá đông. Nếu chúng đánh quặt lại, thì nguy.

Đào Kỳ, Phương-Dung phi ngựa lên đồi. Đội quân Lĩnh-Nam người bị thương, kẻ mệt lử, nằm la liệt. Đào Kỳ ra lệnh cho Minh-Giang đốc thúc đội
thiết kị cứu thương. Ông xuống ngựa, nhảy nhót mấy cái, đã tới chỗ
Thánh-Thiên đứng chỉ huy. Ông rất quan tâm tới người chị, đã quen thân
từ hồi thơ ấu ở Cối-giang, Cổ-loa, Cổ-lễ, Cỗ-đại. Ông hỏi:

– Chị Thánh-Thiên! Chị có sao không?

Thánh-Thiên oẹ một tiếng, miệng phun ra búng máu. Người bà lảo đảo muốn
ngã. Phương-Dung vọt người tới như mũi tên, đỡ ngang lưng bà, đặt xuống
bãi cỏ gần đó. Người bà bị một kiếm chém vào ngực khá sâu. Hai mũi tên
bắn trúng bụng và đùi.

hương-Dung băng bó cho Thánh-Thiên, một lát bà tỉnh táo hơn. Bà nói trong hơi thở phều phào:

– Ta đóng trong thành Khâm-châu, cùng với Hùng Bảo. Binh sĩ đạo Nam-hải
nửa Hán, nửa Việt. Một ngày, các tướng sĩ gốc Hán đến gặp ta. Họ quỳ lạy xin ta tha tội. Vì trang ấp của họ bị Hán chiếm hết. Lưu Long hẹn họ
nội trong một tháng phải ra hàng. Nếu không y giết hết vợ con. Do vậy họ không còn lòng dạ nào chiến đấu nữa. Ta đành mở cửa thành cho họ ra.
Đêm, ta ra lệnh cho Hùng Bảo rút về Lục-hải. Còn ta với Phùng Thị-Chính, Đàm Ngọc-Nga rút bằng đường bộ. Tới đây, thì Lưu Long đuổi kịp. Chúng
ta có hơn vạn người. Trong khi Lưu Long đem bốn vạn thiết kị. Lê
Đức-Hiệp đem năm vạn tráng đinh. Ta đánh Lưu Long thiệt hai vạn kị binh. Y vẫn nhất quyết tiến đánh. Ta lên đồi cố thủ. Phùng Thị-Chính trúng
tên chết. Đàm Ngọc-Nga bị thương nặng. Ta đứng đốc chiến phòng thủ, viết thư cầu cứu hai em.

Bà móc trong túi ra một tập sách trao cho Đào Kỳ:

– Tự cổ Trung-quốc có Khương Thái-công sọan bộ sách triết lý quân chính
mang tên Lục-thao. Lục-thao dạy luyện quân, chiến lược, chính lược. Bên
Lĩnh-Nam Pương-chính hầu sọan Việt tộc binh pháp. Đó đều là những bộ
sách qúi. Sau này Tôn Vũ, rồi Ngô Khởi soạn binh thư, người sau hợp lại
thành Tôn Ngô binh pháp. Tôn Ngô không thích hợp với địa lý đất Việt.
Mấy năm qua, chị cố gắng tham chước người xưa, hợp với những kinh nghiệm của chúng mình soạn thành bộ Dụng binh yếu chỉ. Em hãy giữ lấy, luyện
cho các tướng, đừng để mai một đi.

Đào Kỳ kính cẩn tiếp lấy sách.

Đến đây bà mệt quá, ngủ thiếp đi. Đào Kỳ, Phương-Dung truyền làm cáng
đưa Thánh-Thiên về. Tới Giao-chỉ, Thánh-Thiên mệt quá. Bà cố ngồi dậy,
nói với Đào Kỳ:

– Cách đây hơn mười năm, em còn là chú bé Âu-Lạc đánh nhau với võ sĩ Tô
Định. Ta chỉ là cô bé nhà quê. Bây giờ em làm đại tư mã. Ta làm đại
tướng quân. Khi chiếm lại Lĩnh-Nam, ta biết rằng không ổn. Vì ba vùng
Nam-hải, Quế-lâm, Tượng-quận thuộc Hán đã trên hai trăm năm. Chín người
Hán không có một người Việt. Người Hán dù ở đâu họ cũng tự cho là con
trời. Họ nói tiếng Hán, mặc quần áo Hán, hướng về đất Trung-nguyên. Cho
nên mấy năm qua, Lĩnh-Nam đối xử với họ tử tế đến đâu, họ cũng vẫn không quên cố quốc. Vì vậy chúng ta phải rút khỏi. Bây giờ, ta bị thương, mệt mỏi quá rồi. Chắc đành bỏ cuộc giữa đường. Hai em hãy nghĩ tình chị
Trưng Trắc đối xử như chị em ruột. Cố gắng giữ đất Âu-Lạc, phù Trưng.

Bà mửa ra một búng máu, ngửa mặt lên trời than:

– Trời hỡi trời! Không ngờ Thánh-Thiên lại chết ở đây! Trong khi nợ nước còn nặng chĩu đôi vai. Trời xanh bất công. Chúa tôi là Trưng Trắc đem
nhân nghĩa trị dân. Chúa Hán đem gươm đao bắt thiên hạ qui phục. Thế mà
chúng tôi...

Bà nhắm mắt lại thiêm thiếp một lúc, rồi lại mửa ra một búng máu. Bà mệt quá không nói được nữa, đưa tay nắm Đào Kỳ, Phương-Dung, rồi nghẹo đầu
sang một bên qua đời.

Trời tự nhiên tối sầm lại, sấm sét nổ vang dội. Mưa trút nước xuống như
thác. Đào Kỳ, Phương-Dung nhìn xác Thánh-Thiên, nước mắt trào ra. Hai
người cho tắm rửa, khâm liệm đem về Giao-chỉ.

Hai hôm sau tới Long-biên. Trưng-đế cùng triều thần để tang. Từ ngày
Đặng Thi-Sách tử trận đến giờ. Đây là lần đầu tiên Lĩnh-Nam mất một đại
tướng ở cấp cao nhất.

Ghi chú của thuật giả.

Thánh-Thiên võ công không cao. Sử tả dáng người bà ẻo lả, tính tình điềm đạm như một khuê nữ. Bà đọc sách rất nhiều. Huyền sử nói bà có trước
tác bộ binh thư tên là:

Dụng binh yếu chỉ.

Gồm ba mươi sáu thiên. Trong đó dạy cách dùng binh. Sách đó thất truyền. Bà vừa có tài quân sư, tài dùng binh. Nếu Phương-Dung đánh trận
Trường-an dài trăm dặm. Phật-Nguyệt đánh trận hồ Động-đình bảy mươi dặm. Phùng Vĩnh-Hoa đánh trận Tượng-quận ba trăm dặm. Bà đánh trận Nam-hải
trên một diện tích lớn chưa từng có. Kéo dài từ Phúc-kiến, qua đảo
Hải-nam, đến vịnh Bắc-Việt, lan tới Thanh-hóa (Nghi-sơn, Biện-sơn). Ấy
là chưa kể trên năm trăm dặm công chúa Trần Quốc đánh lên Trung-nguyên.
Tính chung, mặt trận dài tới hai ngàn năm trăm cây số. Có lẽ Nam-hải là
mặt trận rộng nhất trong lịch sử Việt-Nam. Bà đánh bại mười hai đại
tướng danh tiếng Trung-nguyên:

– Phục-ba đại tướng quân, Tân-tức hầu Mã Viện.

– Phiêu-kị đại tướng quân, Phù-lạc hầu Lưu Long.

– Lâu-thuyền tướng quân, Nam-an hầu Đoàn Chí (bị giết)

– Chinh-tây đại tướng quân Chu Long.

– Chinh-nam đại tướng quân Trịnh Sư.

– Uy-viễn đại tướng quân Ngô Anh.

– Trấn-uy đại tướng quân Vương Hùng.

– Long-nhương đại tướng quân Sầm Anh.

– Chinh-di đại tướng quân Phùng Đức.

– Hổ-nha đại tướng quân Mã Anh.

– Trấn-viễn đại tướng quân Mã Huống.

– Bình-man đại tướng quân Mã Dư.

Kể cả trận đánh trong khi bà triệt thoái khỏi Nam-hải, trước sau bà đã loại khỏi vòng chiến bốn mươi lăm vạn quân Hán.

Trước năm 1945, tại Bắc-Việt có năm, sáu đền thờ bà. Nay chỉ còn tại xã
Ngọc-lâm, huyện Linh-giang, tỉnh Hà-bắc. Chúng tôi ghi chép ở đây đôi
câu đối tại đền thờ bà, tạm dịch sang Việt-ngữ :

Thực hào kiệt, thực anh hùng. Những khi giúp đỡ vua Trưng, mặt nước sông Thương, gươm báu trăng lồng còn lấp lánh.

Còn bâng khuâng, còn phảng phất. Sau lúc đuổi tan giặc Hán, cành hoa bến Ngọc, vòng tay thơm nức vẫn còn đây.

Đông-Kinh. Tôi được nghe kể truyện về bà Thánh-Thiên vào năm mười hai
tuổi. Không hiểu sao, nghe kể xong, tôi ôm mặt khóc. Lần thứ nhì, đọc
cuốn phổ tại đền thờ bà do Trương Phụ mang cất ở Kim-lăng, người Nhật
lấy về. Tôi lại khóc nữa. Từ đấy mỗi khi kể truyện bà cho các bạn, cho
con, cho học trò nghe. Tôi lại đọc câu đối trên. Thính giả cũng đều
khóc.

Bà Phùng Thị-Chính tử trận năm hai mươi bảy tuổi, vua Trưng sắc phong:

Tuyên từ, chí đức, minh mẫn công chúa.

Hiện nay đền thờ của bà vẫn còn tại thôn Phù-Nghĩa, xã Phù-đổng, huyện Ba-vì, tỉnh Hà-tây.

Sau đám tang Thánh-Thiên, Trưng-đế cùng Đào Kỳ chỉnh bị lại quân mã. Đạo Nhật-nam do Hùng Bảo, Trần Năng thống lĩnh. Đạo Giao-chỉ do Đào
Phương-Dung, Lê Ngọc-Trinh thống lĩnh. Đạo Cửu-chân do Đô Thiên, Chu Bá
thống lĩnh. Đạo Nam-hải, Quế-lâm nhập làm một do Minh-Giang, Trần-gia
tam nương thống lĩnh. Đạo Phù-đổng do Đào Hiển-Hiệu, Đào-Quí-Minh thống
lĩnh. Cao Cảnh-Sơn chỉ huy đạo binh Thần-nỏ.

Quang-Vũ vẫn duy trì ba đạo binh đánh Lĩnh-Nam. Đạo thứ nhất do Vương Bá chỉ huy đánh từ Tượng-quận xuống. Đạo thứ nhì do Mã Viện đánh từ
Quế-lâm xuống. Đạo thứ ba do Lưu Long đánh vào bờ biển.

Một hôm có quân vào báo:

– Công chúa Phùng Vĩnh-Hoa với các tướng xin vào yết kiến.

Đào Kỳ vội cùng Phương-Dung ra đón. Trước mặt ông, Phùng Vĩnh-Hoa, Trần
Quốc, Chu Tái-Kênh, Quế-Hoa, Quỳnh-Hoa, Vương Sa-Giang, Đào Nhị-Gia (Sún Rỗ). Người nào trông cũng bơ phờ mệt mỏi. Đào Kỳ hỏi:

– Sư đệ Phúc, Lộc đâu rồi? Ngũ Kiếm ra sao?

Phùng Vĩnh-Hoa kể:

– Đoàn anh hùng lên giúp Ngũ-kiếm đánh chiếm được một số thành. Sau đích thân Ngô Hán đem quân đánh. Quân của Ngũ-kiếm chỉ có mười vạn người hầu hết là quân Hán đầu hàng. Vì vậy đánh trận nào cũng thất bại. Sau khi
Quang-Vũ lấy được Trường-sa, y cho Chu Hựu mang quân lên tiếp với Ngô
Hán. Trận đánh cuối cùng ở Liêu-đông diễn ra. Ngũ-kiếm đều tử trận.
Vương Phúc, Vương Thọ bị trúng tên chết. Đám anh hùng Lĩnh-Nam mở đường
máu, cướp chiến thuyền vượt biển về đây.

Nghe tin Vương Phúc chết. Đào Kỳ cảm thấy như bị con dao đâm trúng tim.
Ông sai lập dàn, làm lễ tế vọng người em kết nghĩa. Ông truyền đô đốc
Trần Quốc lên trấn thủ vùng Lãng-bạc. Chu Tái-Kênh về trấn thủ
Thiên-trường. Quế-Hoa, Quỳnh-Hoa ở lại Long-biên với ông. Còn Phùng
Vĩnh-Hoa thì lên Mê-linh giúp vua Trưng, vì Phương-Dung phải trấn thủ
Long-biên với ông.

Từ khi lập quốc. Quốc Tổ đặt ra lệ, cứ vào giữa tháng mười, từ sau vụ
gặt, đại thần, Lạc-hầu, Lạc-tướng tụ về kinh đô chúc mừng vua. Từ khi
tái lập Lĩnh-Nam, tể tướng Nguyễn Phương-Dung lại cho thực hành phong
tục cũ.

Bây giờ vào giữa tháng mười năm Nhâm-Dần, tức 42 sau Tây-Lịch. Để chuẩn
bị lễ chúc mừng Trưng đế. Tể tướng Phương-Dung đạt thư mời tất cả các
Lạc-vương, Lạc-hầu, các đại tướng quân cùng về Mê-linh. Sau lễ chúc mừng hoàng-đế, sẽ có cuộc hội nghị, bàn về kế hoạch phòng thủ Lĩnh-Nam.

Các Lạc-hầu, Lạc-tướng ở xa, lên đường tới trước. Còn các vị ở gần, sáng sớm mới lên đường. Từ Long-biên tới Mê-linh không xa, khoảng hai giờ
sức ngựa. Bắc-bình vương Đào Kỳ cùng vương phi Nguyễn Phương-Dung lên
đường thực sớm, để tới nơi đúng giờ thìn, là giờ cử hành lễ.

Sau khi lễ Quốc-tổ, các anh hùng chúc mừng hoàng đế Lĩnh-Nam. Vua Trưng ban chỉ dụ:

– Trẫm muốn nhân dịp này. Chúng ta duyệt xét lại kế hoạch làm thế nào
khiến cho Hán để yên cho chúng ta kiến thiết đất nước. Vậy các anh hùng
có ý kiến gì xin đưa ra, cùng bàn luận.

Đô Dương đứng lên nói:

– Hiện Lĩnh-Nam phải đối đầu với Mã Viện, từ Quế-lâm đánh xuống với ba
mươi vạn binh. Vương Bá từ Tượng-quận đánh xuống với hai mươi vạn binh.
Lưu Long từ biển đánh vào với hai mươi vạn binh. Ấy là chưa kể đạo binh
phản loạn của Lê Đạo-Sinh. Hiện Lê đã cho đám đệ tử lén lút trở về liên
lạc với các Lạc-hầu, Lạc-tướng thuộc quyền của y cũ. Hẹn rằng khi quân
Hán kéo sang, thì nổi dậy. Chúng ta cần giữ vững thành trì, tuyệt đối
không xuất trận. Như vậy một, hai năm quân Hán mệt mỏi. Chúng ta đánh
một trận, thế giặc tan. Bấy giờ mới hy vọng Quang-Vũ bỏ ý định đánh
Lĩnh-Nam.

Chu Tái-Kênh nói:

– Tôi nghĩ mình nên kéo sang Trung-nguyên, ám sát Quang-Vũ. Quang-Vũ
chết, ấu quân lên thay, triều đình rối loạn, tất các tướng ngoài mặt
trận không còn ai quyết tâm.

Phùng Vĩnh-Hoa lắc đầu:

– Phàm ông vua Trung-quốc nào cũng nghĩ đến đem quân chinh tiễu thiên
hạ. Chúng ta giết Quang-Vũ này, ắt có Quang-Vũ khác. Chúng ta giết
Quang-Vũ triều thần dễ dàng mượn cớ đem quân sang đánh chúng ta. Vì vậy
chúng ta chỉ cần sao cho nước giầu, binh hùng, mới mong chống được giặc.

Đến đó có tin báo:

– Mã Viện đem quân men theo đường biển, hợp với Lưu Long dẫn thủy quân
từ đảo Nam-Hhải tiến vào. Công chúa Gia-hưng Trần Quốc chỉ có năm vạn
quân, phải lùi về giữ Lãng-bạc.

Trưng Vương hỏi Vũ Trinh-Thục:

– Đạo quân Lưu Long, Mã Viện bao nhiêu người?

– Lưu đem mười lăm vạn thủy binh. Mã đem hai mươi vạn bộ, mười vạn kị.

Đào Kỳ lắc đầu:

– Trần Quốc chỉ có năm vạn binh, địch sao nổi với bốn mươi lăm vạn ? Đất Giao-chỉ sở dĩ yên được, vì địa thế núi non hiểm trở ở biên giới phía
Bắc. Nay Mã Viện, Lưu Long đem quân chiếm Lãng-bạc. Y định hợp với quân
Vương Bá từ Tượng-quận đánh xuống, cắt đôi Giao-chỉ. Chúng đánh lối tằm
ăn dâu. Như vậy dù muốn dù không, chúng ta phải đánh tan hai cánh quân
này.

Trưng Đế hỏi Phương-Dung:

– Sư muội định thế nào?

Phương-Dung nói với Đô Dương, Lại Thế-Cường:

– Một giải Cửu-chân, Nhật-nam cũng rất quan trọng. Xin hai vị vương gia
khẩn về trấn giữ yên mặt Nam. Nếu chúng đổ quân vào vùng biển
Thiên-trường, đánh phía sau Long-biên, Mê-linh. Xin các vị đem quân từ
trong đánh ra. Như vậy chúng tôi yên tâm phía Nam.

Bà gọi Tử-Vân:

– Em khẩn trở về giữ vững bờ biển vùng Giao-chỉ. Không cho giặc theo các nhánh sông đánh vào phía sau Long-biên, Mê-linh.

Bà gọi Minh-Giang, Trần-Gia Tam Nương:

– Các vị đem bản bộ quân mã giữ vững mặt Bắc Giao-chỉ, tiếp với Tượng-quận, ngăn Vương Bá đánh xuống.

Bà nói với Trưng Vương:

– Mã Viện đem quân tới Lãng-bạc, định đánh về Mê-linh. Lưu Long định
đánh dọc bờ biển tiến về Long-Biên. Chúng ta cần chia binh làm hai, đánh tan hai đạo binh này. Vậy sư tỷ xử dụng đạo binh Nhật-nam, đạo Cổ-loa
nghinh chiến với Mã Viện ở Lãng-bạc, đánh bật chúng ra biển, đuổi về
Nam-hải. Còn em xử dụng đạo Giao-chỉ, Phù-đổng tiêu diệt Lưu Long.

Phùng Vĩnh-Hoa gật đầu:

– Đối với đạo binh Vương Bá, chúng ta không sợ. Vì y không có nhiệm vụ
đánh Lĩnh-Nam. Bây giờ ta điểm lại các võ tướng, hầu phân chia lực
lượng.

Vua Trưng chỉ dụ:

– Đạo quân của Mã có Phùng Đức, Sầm Anh, Liêu-đông Tứ Ma. Cánh quân Lưu Long có Mã Huống, Mã Anh, Mã Dư, Thượng-dung lục hữu.

Ngài thở dài:

– Chúng ta có Đào Kỳ, Phương-Dung, Trần Năng, Chu thái sư thúc, Hoàng sư tỷ. Vậy phải phân phối như thế nào?

Đào Kỳ nói:

– Hiện có hai cao thủ mới, dư sức đánh ngang tay với Liêu-đông tứ ma sư tỷ quên rồi sao?

– Ai?

– Quế-Hoa, Quỳnh-Hoa.

Phương-Dung gật đầu:

– Còn các sư đệ, sư muội Đào Phương-Dung, Hiển-Hiệu, Quí-Minh. Các sư tỷ Lê Ngọc-Trinh, Trần-gia tam-nương thừa sức thắng bọn Mã Viện, Lưu Long, Thượng-dung lục hữu. Vậy thế này, Chu lão sư bá cùng sư bá Đặng Thi-Kế, Nguyễn Thành-Công, thêm Trần Năng, Hùng Bảo đánh Lãng-bạc. Anh Kỳ với
tôi thêm sư tỷ Thiều-Hoa, Quế-Hoa, Quỳnh-Hoa đánh trận Long-biên.

Ngày hôm đó, chúa tôi vừa ăn, vừa bàn kế hoạch đối phó với quân Hán.

Phùng Vĩnh-Hoa hiến kế:

– Quang-Vũ mang quân nghiêng nước định diệt Lĩnh-Nam. Chúng ta trở về
với bài học của Trung-tín hầu Vũ Bảo-Trung thời Âu-Lạc, diệt năm mươi
vạn quân Tần. Không biết Đào hiền đệ nghĩ sao?

Đào Kỳ đáp:

– Thời Âu-Lạc, dân mình sống thưa thớt, rải rác. Đường xá vùng Quế-lâm,
Tượng-quận, Nam-hải chưa có. Đồ Thư đi đến đâu cũng chỉ thấy đất hoang,
thú dữ, lam sơn, chướng khí. Trung-tín hầu viết hịch truyền đến dân
chúng. Dân chúng bỏ trốn vào rừng, bầu người tuấn kiệt làm người thủ
lĩnh. Đêm đêm ra đánh quân Tần. Kịp đến khi quân Tần bị lam sơn, chướng
khí bệnh tật, ngài mới đổ quân ra đánh một trận, giết được Đồ Thư. Bây
giờ hoàn cảnh chúng ta hơi khác một chút. Dân ta đông gấp mười, sống
trong trang ấp. Mỗi trang, mỗi ấp là một cái đồn. Chúng ta có thể ẩn vào dân, đêm đổ ra đánh giặc. Song giặc Hán không cần dân. Đi đến đâu chúng đánh thí mạng. Nghìn mạng đổi lấy một. Cứ như trận Hành-sơn thì rõ.
Chúng sẵn sàng biến Lĩnh-Nam thành bãi đất hoang.

Trưng đế ban chỉ dụ:

– Vậy bây giờ Vĩnh-Hoa soạn cho ta bài hịch đánh Hán, truyền tới các
trang ấp. Chúng ta thà ngọc nát chứ không chịu có vết. Quang-Vũ muốn
diệt Lĩnh-Nam, y cũng phải tốn hàng mấy núi xương sông máu. Ta quyết
định, một là giòng giống Việt bị tuyệt diệt, hoặc tồn tại mà không bị
Hán cai trị.

Phùng Vĩnh-Hoa cầm bút viết hịch trình lên Trưng đế. Ngài đọc xong, trao cho Phương-Dung:

– Em sao thành nhiều bản, gửi tới các trang ấp.

Phương-Dung cầm lấy đọc lớn:

Từ cổ, đế vương cai trị Thiên-hạ, dùng đức cảm hóa kẻ ác. Dùng hình pháp chẳng qua bất đắc dĩ. Lĩnh-Nam ta từ Quốc-tổ Kinh-dương vương dựng
nước, lấy Ngũ-lĩnh làm cương giới Trung-nguyên. Lời thề nam, bắc giữ
cương vực hãy còn đó. Suốt hơn hai ngàn năm, bắc, nam sống như anh em,
dân chúng hai miền hòa thuận. Khi bạo Tần, dùng cường lực, diệt nước,
thu quyền Trung-nguyên vào một mối, đốt sách, chôn học trò. Tưởng dùng
bạo lực, bắt mèo sợ chuột, chỉ trâu bảo ngựa, hùng hổ sai Đồ Thư mang
năm mươi vạn quân chiếm Âu-Lạc. Trung-tín hầu, đánh một trận bêu đầu Đồ
Thư. Rừng Đông-Triều đến nay xương trắng, khí độc, hồn ma u uất chưa
tan.

Cuối đời Âu-Lạc, một tên quan bạo Tần là Triệu Đà cát cứ ba quận
Nam-hải, Quế-lâm, Tượng-quận, định lập một nước, dùng kế gian manh, đánh nước Âu-Lạc ta, rồi sau con cháu cũng bị tuyệt diệt bởi triều Hán.

Suốt hai trăm năm, người Việt chúng ta bị bọn tham quan triều Hán cai
trị, coi như trâu, như chó, muốn sống không được, muốn chết cũng không
xong. Chúng bắt người lên rừng tìm gỗ quí, xuống biển mò ngọc trai.
Tiếng oán than thấu đến trời. Dân đói mặc dân đói, thiên tai bão lụt mặc thiên tai, chúng chỉ vơ cho đầy túi tham.

Bọn quan lại tham ô Hán đã thế, bọn chó săn, chim mồi người Việt, càng
ác độc hơn. Nào phải chúng không có kiến thức, không có võ công? Chúng
tự biết luồn cúi người Hán, chà đạp người Việt, để tiếng xấu muôn đời
cho thân mình, cho tổ tiên, cho sư môn. Thế mà chúng vẫn làm, vẫn nhẫn
tâm hại đồng chúng.

Ta cùng các anh hùng, một thước gươm nổi dậy, chiếm lại lãnh thổ Âu-Lạc. Thừa thắng đòi phần đất Nam-hải, Quế-lâm, Tượng-quận, mất đã từ lâu.
Khắp Lĩnh-Nam, không nhà nào, không người nào mà không vui mừng. Ta đã
ban pháp lệnh, đối xử với người Hán như người Việt. Hán, Việt cùng nhau
góp công xây dựng Lĩnh-Nam phú cường.

Trong ba năm qua, mùa trúng liên tiếp. Ruộng, đất hoang khai khẩn tăng
diện tích canh nông lên gấp ba, gấp bốn. Sưu thuế nhẹ, binh dịch không
phiền nhiễu. Học hành được mở mang. Bốn phương, dân chúng ấm no, lúa
gạo, trâu bò, gà vịt dư thừa. Dù thời Văn-Lang, Âu-Lạc cũng không hơn.

Trong khi đó bên Trung-nguyên, dân chúng đói khổ, giặc dã khắp nơi.
Người Trung-nguyên hướng mắt nhìn về Lĩnh-Nam, những muốn nổi dậy. Vua
Quang-Vũ nhà Hán cùng bọn tham quan lo sợ cuống cuống. Chúng xua ba mươi vạn binh xuống Trường-sa. Công chúa Phật-Nguyệt chỉ đánh một trận, Mã
Viện bị thương, phải van lạy mới được tha chết. Lưu Long lặn xuống sông, bơi qua Trường-giang, mà hồn phách còn kinh hoàng. Xác quân Hán nghẹt
hồ Động-đình, thây phơi khắp phía nam Trường-giang. Đến nay dân Hán còn
sợ hãi, dọa trẻ con "Nín đi, nín đi, nữ vương Phật-Nguyệt đến kìa".

Đại tư mã Ngô Hán, cùng các đại tướng Vương Bá, Lưu Thương, Cáp Diên,
đem hai mươi vạn quân, xâm lấn Tượng-quận. Công chúa Nguyệt-Đức chỉ đánh một trận, diệt sạch. Ngô Hán chạy đến Cửu-long, lương không còn, gạo
hết, phải năn nỉ, mới được tha cho sống.

Hay đâu! Bọn chó săn, chim mồi Lê Đạo-Sinh đem chiếu chỉ của Quang-Vũ đe dọa, dụ đám Lạc hầu người Hán, nổi dậy, "Bình man qui Hán". Vì vậy
Tượng-quận mất. Tượng-quận mất, song các tướng Lĩnh-Nam đều tuẫn quốc,
không một ai hàng giặc. Khí tiết anh linh của Tượng-quận tam anh, của
Đào-thị tam hùng cùng nhiều tướng khác, cho đến nay còn phảng phất trên
bến Bồ-lăng.

Tưởng đâu được Tượng-quận, Hán muốn nuốt Lĩnh-Nam, bóp chết như bóp con
chim non. Lưu Long, Đoàn Chí, Mã Viện đem bốn mươi vạn hùng binh tràn
xuống Nam-hải. Công chúa Thánh-Thiên chỉ đánh một trận. Mã Viện phải qùi dưới gối công chúa Lê Chân để được thoát thân. Lưu Long kinh hồn vỡ
mật. Đoàn Chí bị chém đầu trên biển đông. Công chúa Gia-Hưng thừa thắng
đánh thẳng về Lạc-Dương, những muốn diệt triều Hán. Ta vì lòng nhân,
không muốn chiếm đất người, truyền gọi công chúa Gia-Hưng trở về. Trước
sau hơn năm mươi vạn quân Hán bị phơi thây.

Quang-Vũ cùng triều thần Hán càng lo sợ, lấy cớ hai thái hậu Hàn, Mã
chết vì Lĩnh-Nam, cho khởi binh nghiêng nước, tiêu diệt giống Việt.
Chúng không dấu điều tàn bạo, truyền lệnh cho binh sĩ, đánh đến đâu, cho cướp của, giết người, hãm hiếp. Vì vậy các Lạc-hầu người Hán kinh sợ,
xin với ta cho được về Hán. Ta truyền rút bỏ Quế-lâm, Nam-hải.

Nay Quang-Vũ sai Vương Bá đem ba mươi vạn quân, từ Tượng-quận đánh
xuống. Mã Viện đem bốn mươi vạn quân, từ Quế-lâm từ ven bờ biển đánh
vào. Lưu Long đem hai mươi vạn thủy quân đổ bộ. Kể cả dân phu mấy chục
vạn. Quân tướng Hán trên trăm vạn. Trong khi Lĩnh-Nam ta chỉ có mười vạn dũng sĩ. Noi gương Trung-tín hầu thời Âu-Lạc, chỉ có bốn vạn quân, đánh tan năm mươi vạn quân Tần. Chém Đồ Thư ở Đông-Triều. Ta truyền hịch này đến các tướng sĩ, Lạc-hầu, Lạc-tướng. Mọi người, mọi trang, mọi ấp, tùy nghi. Gặp giặc đi lẻ tẻ, xông ra chém giết. Giặc tập trung, ta rút vào
rừng, đêm đổ ra đốt lương. Đánh trước, đánh sau, đánh đêm, đánh ngày.
Tướng đánh, quân đánh, dân đánh. Cha đánh, con đánh. Đàn ông đánh, đàn
bà đánh. Thiếu nhi cũng đánh. Triệu người cùng quyết tâm. Chúng ta thà
chết hết, chứ không để đất tổ cho ngoại tộc cai trị.

Vua Trưng truyền thư lại chép thành nhiều bản, gửi đi khắp nơi.

Không hiểu sao, dường như linh tính báo trước điều gì. Phương-Dung chau mày nghĩ ngợi. Bà nói:

– Hay thế này. Trận Lãng-bạc để sư tỷ Trưng Nhị, Vĩnh-Hoa đánh với Mã
Viện. Chị lên Long-biên với chúng em. Tự nhiên mấy hôm nay em thấy tâm
thần hoảng hốt, mắt máy, thịt co giật. Chị ra Lãng-bạc cầm quân, em
không yên tâm tý nào cả.

Phùng Vĩnh-Hoa thêm ý kiến:

– Em nghĩ đúng. Có lẽ chúng ta để hoàng đế rút lui vào vùng Hoa-Lư ở với phái Hoa-Lư hoặc vào Cửu-chân. Để ngoài này cho chúng ta chống giặc.

Đào Kỳ cũng nói:

– Hoàng đế Hán đi đâu phải có tiền hô hậu ủng, vì võ công y thấp. Còn
hoàng đế Lĩnh-Nam võ công cao, chỉ cần vài người hầu là đủ. Bây giờ thế
này, Thần-tiễn Âu-Lạc tứ hùng tử trận mất một. Còn ba vị, tôi cử theo hộ giá hoàng thượng, lui vào Hoa-lư. Đợi chúng ta đuổi giặc rồi hãy trở về Mê-linh.

Vua Trưng cảm động:

– Đa tạ các em lo cho chị. Hoàng đế Hán tự coi mình là con trời, mình
bằng vàng, da bằng bạc. Ta không thế. Ta là các em, các em là ta. Ta
cùng ra trận với các em. Nếu ta có tuẫn quốc, các em lên thay tiếp tục
chống giặc. Khúc-giang ngũ hiệp, Thánh-Thiên, Lê Chân tuẫn quốc trước,
tại sao Trưng Trắc không tuẫn quốc sau được?

Đào Kỳ vẫn không đang tâm để Trưng đế ra trận. Ông bàn:

– Vậy chị Vĩnh-Hoa hộ tống Hoàng đế giữ Mê-linh. Trưng vương đánh Mã Viện. Tôi