Buổi sáng sau khi mạng xã hội vẫn còn dư âm của vụ rò rỉ, thành phố như một đàn kiến đồng loạt quay lưng — hoặc chỉ đơn giản là chạy theo luồng thông tin mà ai đó đã đẩy lên. Lâm Phi tỉnh dậy giữa một đống tin nhắn, email, và thông báo chính thức từ công ty. Mọi đường dẫn dẫn đến sự minh bạch đều bị khóa bằng những lớp rào invisible: các báo cáo tự động, các kết quả phân tích với thuật toán đã "đóng dấu", các quyết định hành chính được chữ ký số xác nhận.

Anh bắt đầu đi vào vò vò một chuỗi hành trình quen thuộc mà giờ đây trở nên lạ lẫm: phòng nhân sự TianTech, văn phòng pháp chế, trụ sở cảnh sát kinh tế. Ở mỗi cửa, anh đều nhận được cùng một câu trả lời đã được chuẩn bị sẵn: “Theo dữ liệu hệ thống, anh liên quan trực tiếp tới việc rò rỉ.” Không có bằng chứng cụ thể được trình ra — chỉ là một "phán quyết số" do hệ thống nội bộ soạn sẵn, đi kèm một chuỗi log dài, nhiều ký tự mã hóa mà không ai ngoài bộ phận an ninh hiểu.

Trong não bộ kỹ sư dữ liệu như anh, câu hỏi duy nhất là: “Thuật toán đó dựa trên bằng chứng gì?” Nhưng tất cả phần mềm đều được bảo vệ bằng hợp đồng độc quyền, API khóa, và một lớp pháp lý mỏng như giấy: “Bảo mật công nghệ là bí mật thương mại, thông tin không thể tiết lộ.” Đây là thứ luật rơm mà các luật sư công ty thường phô diễn trước mặt những người muốn quyền được biết.

TianTech không chỉ là một công ty—họ là hạ tầng: họ thu thập dữ liệu từ ngân hàng, từ hồ sơ y tế, từ hệ thống giáo dục, từ các ứng dụng đặt xe, từ camera giao thông. Dữ liệu được xử lý bởi các microservice khác nhau, và kết quả cuối cùng là một con điểm: điểm tín nhiệm nội bộ, điểm thưởng, điểm trừ. Điểm ấy quyết định thăng chức, bảo hiểm, thậm chí là khả năng cấp tín dụng. Khi điểm giảm, cuộc sống của người bị đánh dấu sẽ bắt đầu co rúm lại.

Những kẻ điều hành hệ thống hiểu rõ điều này. Họ không cần chứng minh bằng tay, họ chỉ cần “một phán quyết số” — một lệnh từ thuật toán — để khóa tài khoản, phong tỏa tài sản, hoặc chuyển một người từ “người có thể làm việc” sang “người cần giám sát”. Và khi thông tin đó lan ra mạng xã hội, thì dư luận tự vận hành như một guồng máy tự làm sạch: người ta ghét, người ta phán xét, người ta đòi trừng phạt.

Lâm Phi cố gắng giải thích trong các cuộc gặp: “Tôi không hề thao túng log. Tôi không gửi dữ liệu ra ngoài.” Nhưng từ những phòng ban kia, lời anh chỉ như tiếng vọng qua kính. “Chúng tôi chỉ xử lý theo dữ liệu nội bộ,” họ nói. “Kết quả thống kê cho thấy hành vi tương tự đã xuất hiện tại tài khoản của anh ở thời điểm X. Theo quy trình, chúng tôi phải tạm đình chỉ.”

Anh nhờ luật sư cũ của bố mẹ — một người có vài mối quan hệ trong địa phương — can thiệp. Luật sư đó nói thẳng: “Họ đã khóa mọi thứ bằng chữ ký số, bằng chứng điện tử và hợp đồng cấp phép. Muốn mở ra, phải có quyết định từ tòa án cấp cao hơn, hoặc một người bên trong chịu nói thật.” Luật sư dứt khoát và lạnh lùng; anh biết lời khuyên ấy chỉ là cách kéo dài thời gian.

Trên mạng, các kênh truyền thông hợp đồng bắt đầu làm nhiệm vụ. Những bài báo chỉ ra “sự thật” dựa trên file leak được chỉnh sửa: họ ghép những câu rời rạc của log thành một narrative rõ ràng — “nhân viên nội bộ gửi file cho đối tác nước ngoài” — dù thực tế các dòng log có thể bị chắp vá. Các hãng tin được trả tiền, các blogger nhận "quảng cáo", và cuộc tấn công vào danh dự của Lâm Phi được tinh chỉnh đến từng sắc thái.

Anh gọi cho Thư Vy, nhưng chỉ nghe tiếng tút dài. Sáng hôm đó cô đã rời khỏi nơi ở mà không nói lời từ biệt; người quản lý nơi cô làm việc gọi lên cho anh, giọng lạnh: “Công ty không muốn rủi ro.” Đó là một câu từ chối cuối cùng: không ai muốn dính líu đến một người bị "phán quyết số" gắn mác.

Cái thế giới mà Lâm Phi từng tin rằng dựa trên năng lực, giờ đây chỉ còn dựa trên con số và một hệ thống pháp lý méo mó. Anh cố gắng kêu gọi đồng nghiệp—những người cùng bộ phận, những người từng trực tiếp làm cùng anh. Trong số đó, Hạ Dương — người anh từng xem như bạn thân và đồng minh—là người anh gọi nhiều lần nhất. Hạ Dương từng có một thái độ lạnh lùng nhưng trung thực; anh ta biết hệ thống hơn ai hết và thường bảo vệ tư duy kỹ thuật trong những cuộc họp.

Lần đầu tiên Hạ Dương trả lời, giọng anh ta nhỏ và lúng túng. “Phi… tớ không thể giúp. Công ty đã gọi, họ nói nếu còn tiếp xúc thì tớ sẽ… tớ không muốn mất vị trí.” Lời nói dừng lại, như thể Hạ Dương đang đeo một chiếc gông vô hình. “Anh hiểu mà. Bây giờ mọi thứ đều đã bị giám sát.”

Lâm Phi hoảng. “Cậu nói gì? Cậu là bạn tôi!”

“Phi, xin lỗi. Tôi… tôi cần sống.” Hạ Dương cắt máy. Cuộc gọi đọng lại như một vết dao sắc.

Đó là lần đầu tiên Lâm Phi cảm nhận rõ ràng rằng hệ thống không chỉ đánh vào anh; nó nuốt chửng mọi mối quan hệ. Mỗi người đều có điểm cần bảo vệ: công việc, gia đình, tương lai của chính họ. Khi lựa chọn giữa một người bạn và an toàn bản thân, nhiều người chọn an toàn.

Không chỉ đồng nghiệp, ngay cả các tổ chức hỗ trợ cũng tỏ ra ngần ngại. Một tổ chức nhân quyền nhỏ liên hệ lại, nhưng sau khi tham khảo ý kiến “văn phòng liên hệ”, họ rút lui với lời giải thích e dè: “Chúng tôi cần sàng lọc rủi ro. Hiện tại vụ việc có yếu tố an ninh, chúng tôi không thể can thiệp.”

Ngày trôi trong một chuỗi thất vọng. Màn hình điện thoại luôn hiện những lời nhắc từ hệ thống: “Điểm nội bộ giảm 32%”, “Tài khoản ngân hàng bị khóa”, “Quyền truy cập mã nguồn bị thu hồi”. Mỗi con số như một cái búa nhỏ gõ vào tàn dư của cuộc đời anh.

Nhưng điều khiến anh tức tận cùng không chỉ là mất việc hay bị tẩy chay. Đó là cảm giác mất quyền tự bào chữa. Trong một xã hội vận hành bằng dữ liệu, quyền im lặng không còn là quyền; mọi thứ được tự động kết luận. Họ gán tội bằng thuật toán, in dấu bằng khóa số, và công khai bằng một bản tin được đặt hàng. Để chống lại, anh cần bẻ được thuật toán — nhưng thuật toán được bảo vệ bởi cả một ngành công nghiệp pháp lý, an ninh, và truyền thông.

Trong buổi tối u ám, Lâm Phi lang thang về căn hộ của bố mẹ; ông bà đang sống dưới sự giám sát của thanh tra. Mẹ anh nhìn anh với ánh mắt hốc hác, đôi tay run run giữ tờ thông báo đình chỉ. Bố anh, người từng tự hào vì con trai giỏi nghề, giờ ngồi im, mặt đá như tượng. “Phi, con sẽ làm gì?” mẹ hỏi, tiếng nói nhỏ đến mức như sắp vỡ.

Anh không trả lời ngay. Trong lòng búa bổ những cảm xúc: phẫn nộ, tuyệt vọng, và một thứ quyết tâm lạnh lùng. Anh hiểu rằng lời nói xin xỏ, các đơn khiếu nại, và các cuộc gọi đến những đầu mối đã bị cắt đứt. Hệ thống đã khép kín mọi lối thoát: pháp luật bị kéo vào rào chắn, truyền thông đã được thuê để triển khai narrative, và đồng nghiệp thì tự bảo vệ.

Trước cửa nhà, đèn đường sáng lạnh, anh lặng lẽ thề với chính mình. Không phải bằng lời kêu gọi công lý ngây thơ; là một lời thề của người bị đẩy đến đường cùng: “Họ đã đóng hết mọi cửa. Vậy tôi sẽ tìm lối khác. Nếu thuật toán có thể giết tôi bằng con số, tôi sẽ học cách trở thành người điều khiển con số đó.”

Chương này kết thúc bằng một cảnh anh quay trở vào phòng làm việc nhỏ, mở một tệp trống trong máy tính mà lần trước người khác đã xóa; anh nhìn dòng code và dòng log bị che khuất, và lần đầu tiên sau nhiều ngày, cảm thấy một tia sáng mờ mờ: không phải hy vọng về sự minh oan dễ dàng, mà là nhận thức rõ ràng rằng để sống sót, anh phải hiểu và đấu lại hệ thống — từ trong lẫn từ ngoài. Hệ thống đã đóng mọi lối thoát; giờ là lúc anh phải tự mở một con đường, bằng cách mà họ sẽ không ngờ tới.